بررسی موسیقی در غزلیات هوشنگ ابتهاج

در میان قالبهای شعر فارسی، غزل جایگاه ویژه ای دارد و در میان شاعران غزلسرای معاصر هوشنگ ابتهاج از جایگاه و شهرت ویژه ای برخوردار است. غزل او یادآور غزلهای حافظ است. از آنجا که یکی از مهمترین عوامل توفیق ابتهاج در حوزه غزل موسیقی می باشد در این رساله به بررسی موسیقی در غزلهای ابتهاج پرداخته ایم تا ضمن آشنایی با جهان پر رمز و راز و موسیقی از جان برآمده شاعر، با موشکافی انواع موسیقی راز زیبایی و تأثیرگذاری غزلهایش را نشان دهیم. از این رو هر یک از انواع موسیقی بیرونی (وزن و بحرهای عروضی)، موسیقی کناری (ردیف و قافیه) و موسیقی درونی (بدیع لفظی) را در فصول جداگانه ای مورد تحقیق و بررسی قرار دادیم و در پایان دریافتیم که ابتهاج جزو آن دسته از شاعرانی است که از موسیقی در شعر خویش بسیار سود جسته است و غزلهای او سرشار از موسیقی است. غزل ابتهاج از نظر هر یک از انواع موسیقی بیرونی، کناری و درونی بسیار غنی است. در حوزه موسیقی بیرونی غزلهای ابتهاج دارای تنوّع اوزان است و در بیشتر موارد وزن و محتوا متناسب با یکدیگر به کار رفته اند که این تناسب وزن و محتوا سبب غنای موسیقی بیرونی شعر شده است. موسیقی کناری شعر هم حاصل قافیه ها و ردیفهای غنی و تناسب آوایی و صوتی است که میان اجزاء ردیف و قافیه وجود دارد. اما موسیقی درونی که بیشترین سهم را در ایجاد موسیقی غزلهای ابتهاج داشته است از رهگذر صنایع لفظی بدیع پدید آمده است و در این میان انواع جناس، سجع و تکرار در ایجاد این نوع موسیقی نقش عمده ای داشته اند. در واقع نظام موسیقایی غزلهای ابتهاج بیشتر برپایه تکرار صامتها و مصوّتها در طول بیت می باشد. مجموعه این عوامل موسیقایی در کنار هم و غنای بسیار هر یک از انواع موسیقی در غزل ابتهاج رمز موفقیت او به عنوان یک شاعر بزرگ غزلسراست.